Οι ηγέτες των επιχειρήσεων βλέπουν εαυτούς τους ως ανώτερους ανθρώπους, που έχουν επικράτησαν κατά τη διαδικασία της φυσικής επιλογής.
Ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς στηρίζει τη δημοκρατία ή απελευθερώνει αντιδημοκρατικές δυνάμεις; διερωτάται σε άρθρο του στο Project Syndicate o καθηγητής του Stanford University, Mordecai Kurz.
Όπως επισημαίνει, αυτό το ερώτημα πρωτοεμφανίστηκε στην Εποχή του Διαφωτισμού, όταν ο καπιταλισμός αντιμετωπιζόταν αισιόδοξα και καλωσορίστηκε ως όχημα απελευθέρωσης από την άκαμπτη φεουδαρχική τάξη.
Πολλοί οραματίστηκαν μια κοινωνία ίσων ευκαιριών για παραγωγούς και καταναλωτές, στην οποία κανείς δεν θα είχε αδικαιολόγητη ισχύ στην αγορά και όπου οι τιμές θα καθορίζονταν από το «αόρατο χέρι».
Υπό τέτοιες συνθήκες, η δημοκρατία και ο καπιταλισμός είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Η κυρίαρχη προπαγάνδα στις Ηνωμένες Πολιτείες εξέπεμπε το ίδιο αισιόδοξο όραμα τον περασμένο αιώνα, με στόχο να πείσει τους ψηφοφόρους ότι ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς είναι απαραίτητος για τον «Αμερικανικό Δρόμο» και ότι η ελευθερία εξαρτάται από την υποστήριξη της ελεύθερης επιχείρησης και τον σκεπτικισμό απέναντι στην κυβέρνηση.
Αλλά οι οικονομικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών υποδηλώνουν ότι ενίοτε πρέπει να επανεξετάζουμε τέτοιες πεποιθήσεις.
«Για να γίνει αντιληπτό το «γιατί», επιτρέψτε μου πρώτα να διευκρινίσω μερικές βασικές ιδέες σχετικά με αυτό που αποκαλώ "τεχνολογικό ανταγωνισμό" μεταξύ καινοτόμων εταιρειών που επιδιώκουν να συγκεντρώσουν ισχύ.
Αυτός ο ανταγωνισμός διαφέρει από τον συμβατικό ανταγωνισμό τιμών, παράγοντας μόνο έναν ή λιγοστούς νικητές» επισημαίνει ο καθηγητής και συνεχίζει:
Οι σημερινοί τεχνολογικοί γίγαντες έχουν σαφές πλεονέκτημα στη σημερινή αγορά.
Επομένως, η τεχνολογική κυριαρχία είναι η βάση για την επίτευξη ισχύος επί προϊόντων που πωλούνται στους καταναλωτές, η οποία με τη σειρά της επιτρέπει σε μια εταιρεία να αποσπά μονοπωλιακά κέρδη.
Σε τέτοιες καταστάσεις η ισχύς εδραιώνεται τόσο πολύ, που πιθανοί ανταγωνιστές προτιμούν να συνεργάζονται με την κορυφαία εταιρεία παρά να την ανταγωνίζονται.
Πολιτικές laissez-faire που επιτρέπουν την ανάπτυξη των μονοπωλίων απλώς ενισχύουν αυτή τη δύναμη.
Ως αποτέλεσμα, η ισχύς της αγοράς γίνεται μόνιμο χαρακτηριστικό μιας καπιταλιστικής οικονομίας.
Ο τεχνολογικός ανταγωνισμός είναι αναποτελεσματικός, και η δημιουργική καταστροφή δεν αποκαθιστά την οικονομική αποτελεσματικότητα.
Η μόνιμη ισχύς της αγοράς μεταβάλλει τον καπιταλισμό, εγκαινιάζοντας μια οικονομία στην οποία μία ή μερικές τεχνολογικά κυρίαρχες επιχειρήσεις μονοπωλούν κάθε τομέα.
Μια τέτοια οικονομία όχι μόνο χρησιμοποιεί πόρους αναποτελεσματικά, παράγει επίσης μια συγκέντρωση οικονομικής και πολιτικής δύναμης που απειλεί τη δημοκρατία, της οποίας η επιβίωση εξαρτάται στη συνέχεια από τη δημιουργία νέων εργαλείων πολιτικής για την προστασία της.
Η δεύτερη επίχρυση εποχή
Η Πρώτη Χρυσή Εποχή (1870-1914) είναι ένα ουσιαστικό σημείο αναφοράς για την κατανόηση της τρέχουσας στιγμής, επειδή η αντιδημοκρατική λατρεία της επιχειρηματικής δύναμης υπονόμευσε την αισιόδοξη διαφωτιστική άποψη των αγορών.
Είναι αλήθεια ότι ήταν μια περίοδος εξαιρετικής τεχνολογικής και οικονομικής προόδου, που παρείχε τις περισσότερες από τις σημαντικότερες καινοτομίες του εικοστού αιώνα.
Μεταξύ 1895 και 1904, ωστόσο, περισσότερες από 2.000 εταιρείες συγχωνεύτηκαν σε 157 μεγάλους ομίλους ετερογενών δραστηριοτήτων, αφήνοντας σχεδόν κάθε τομέα της αμερικανικής οικονομίας να κυριαρχείται από ένα ισχυρό μονοπώλιο.
Εκείνοι που δημιούργησαν αυτά τα trust πίστευαν ότι έκαναν το έργο του Θεού για την ενίσχυση της οικονομίας σώζοντάς την από τον «καταστροφικό» ανταγωνισμό.
Υποστηριζόμενοι από τις ιδέες του ευγονιστή Francis Galton και τη θεωρία του Herbert Spencer για τον κοινωνικό δαρβινισμό, οι ηγέτες των επιχειρήσεων βλέπουν εαυτούς ως ανώτερους ανθρώπους, που έχουν επικράτησαν κατά τη διαδικασία της φυσικής επιλογής.
Αυτή η διαδικασία επιλογής ισχύει και για τις εταιρείες τους, μέσω των οποίων σκοπεύουν να οικοδομήσουν μια νέα κοινωνία στην οποία θα ηγούνται λίγοι ισχυροί άνδρες.
Οι μικρές και αδύναμες επιχειρήσεις θα εξαλειφθούν ή θα απορροφηθούν από τις ισχυρότερες οι οποίες μονοπωλούν την αγορά.
Προοδευτικές οργανώσεις θεωρούνταν και τα μεγάλα μονοπώλια.
Όπως το έθεσε ο John D. Rockefeller, τα μονοπώλια ασταμάτητη επειδή ήταν «ο νόμος του Θεού».
Αυτές οι ιδέες απορρίφθηκαν από τους προοδευτικούς μεταρρυθμιστές και εκείνους που επιδίωκαν την επιβολή της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας υπό τον πρόεδρο Theodore Roosevelt μετά το 1901 και υπό τον πρόεδρο Franklin Roosevelt στην εποχή του New Deal.
Οι Αμερικανοί σε αυτές τις περιόδους επέλεξαν τη δημοκρατία και απέρριψαν την εξουσιολατρική ολιγαρχία, με αποτέλεσμα μια μακρά εποχή οικονομικής ανάπτυξης με κοινή ευημερία.
Αλλά αυτή η ιστορία τελείωσε το 1981, όταν το ανανεωμένο laissez-faire οδήγησε στη σύγχρονη τεχνο-οικονομία, που τα πήρε όλα.
Σε αυτήν τη Δεύτερη Επίχρυση Εποχή, η λατρεία της δύναμης και του πλούτου έχει επιστρέψει με εκδίκηση.
Τα ισχυρά κίνητρα του καπιταλισμού για καινοτομία και ανάπτυξη παραμένουν, αλλά η επιβίωση της δημοκρατίας εξαρτάται από το αν μπορούν να περιοριστούν οι πιο καταστροφικές συνέπειες του συστήματος.
Σε μια οικονομία που παίρνει όλα τα τεχνικά ο νικητής, η ισχύς στην αγορά που παρέχεται από την καινοτομία οδηγεί στο μονοπώλιο μίας ή μερικών επιχειρήσεων σε κάθε κλάδο.
Μια εταιρεία μπορεί να προσφέρει ακριβά προϊόντα υψηλής ποιότητας, ενώ μια δεύτερη μπορεί να προσφέρει προϊόντα χαμηλού κόστους επαρκούς ποιότητας.
Σε αυτό το περιβάλλον, οι μικρές επιχειρήσεις είναι ευάλωτες είτε σε εχθρικές ενέργειες είτε σε εξαγορές από μεγαλύτερες επιχειρήσεις.
Οι δεσπόζουσες επιχειρήσεις βρίσκουν εύκολο να αρπάξουν ανταγωνιστικές καινοτόμες τεχνολογίες, επειδή οι μικρές επιχειρήσεις δεν θέλουν να διακινδυνεύσουν να χάσουν έναν οικονομικό πόλεμο εναντίον ισχυρών κατεστημένων φορέων.
Όταν μια επιχείρηση αυξάνει την τιμή της και αποκομίζει μονοπωλιακά κέρδη, αυτό οδηγεί σε αναποτελεσματική χρήση των οικονομικών της πόρων, καταλήγοντας τελικά σε σημαντικά χαμηλότερη παραγωγή και χαμηλότερη ζήτηση σε ό,τι αφορά εισροές εργασίας και κεφαλαίου.
Κατά προσέγγιση, η παραγωγή και οι εισροές μιας μονοπωλιακής επιχείρησης μπορεί να μειωθούν έως και κατά το ήμισυ.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα χαμηλότερες επενδύσεις, χαμηλότερους μισθούς και χαμηλότερο ρυθμό αύξησης των μισθών.
Το συνολικό αποτέλεσμα είναι χαμηλότερα επίπεδα εισοδήματος, κατανάλωσης και κεφαλαίου.
Επιπλέον, όταν οι τιμές είναι πολύ υψηλές, πολύ λίγοι καταναλωτές επωφελούνται από τις νέες καινοτομίες – όπως συχνά βλέπουμε να συμβαίνει με τα ακριβά φάρμακα.
Υπάρχουν στοιχεία ότι η ισχύς στην αγορά οδηγεί σε εκτεταμένες καταχρήσεις εξουσίας.
Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η δημιουργία υψηλών φραγμών εισόδου σε επίδοξους ανταγωνιστές, η καταστολή των ανταγωνιστικών καινοτομιών, οι προσπάθειες εξαναγκασμού απόκτησης ανταγωνιστών, και ούτω καθεξής.
Το αποτέλεσμα είναι ένα μεγάλο εθνικό προϊόν που αναπτύσσεται πιο αργά από ό,τι είναι τεχνολογικά εφικτό.
Κεφάλαιο, εισόδημα και μονοπωλιακά κέρδη
Η ύπαρξη μονοπωλιακών κερδών αλλάζει τη λογιστική των επιχειρήσεων.
Υπό συνθήκες ανταγωνισμού, το εισόδημα που δημιουργεί μια επιχείρηση διαιρείται σε μερίδιο εργασίας και μερίδιο κεφαλαίου.
Αλλά σε μια μονοπωλιακη αγορά, το εισόδημα μιας επιχείρησης χωρίζεται σε τρία μέρη: εργασία, κεφάλαιο και μονοπωλιακά κέρδη.
Αυτή η διάκριση μεταξύ εισοδήματος κεφαλαίου και μονοπωλιακών κερδών είναι θεμελιώδης στον «καπιταλισμό που κερδίζει τα πάντα».
Το καθαρό εισόδημα που καταβάλλεται στο κεφάλαιο αποτελείται από πληρωμές τόκων με τα ισχύοντα επιτόκια της αγοράς, ενώ τα μονοπωλιακά κέρδη που προκύπτουν από τιμολόγηση υψηλότερη από το πρόσθετο κόστος καταβάλλονται στην πηγή ισχύος της αγοράς: κυρίως ιδιωτική τεχνολογία και άλλα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.
Το γεγονός ότι οι εταιρείες «εκμεταλλεύονται» τόσο την εργασία όσο και το κεφάλαιο είναι η καρδιά της ιστορίας, διακρίνοντας τον καπιταλισμό από τη σοσιαλιστική άποψη βάσει της οποίας το κεφάλαιο εκμεταλλεύεται πάντα την εργασία.
Τα μονοπώλια έχουν κάνει τους περισσότερους πολίτες να υποφέρουν ή, στην καλύτερη περίπτωση, αργά αυξανόμενα πραγματικά (προσαρμοσμένα στον πληθωρισμό) εισοδήματα.
Τα περισσότερα μονοπωλιακά κέρδη προέρχονται από καινοτομίες, αλλά το ποσοστό των ανθρώπων που επενδύουν σε επικίνδυνες νεοφυείς επιχειρήσεις ή σε εταιρείες που ασχολούνται με ριψοκίνδυνες καινοτομίες είναι μικρό.
Αυτοί που επωφελούνται περισσότερο από μια καινοτομία είναι ο καινοτόμος και ένας μικρός κύκλος χρηματοοικονομικών συμβούλων και επενδυτών που αγοράζουν τις πρώτες μετοχές της εταιρείας σε χαμηλές τιμές.
Όταν μια καινοτομία πετυχαίνει, η μετοχή της εταιρείας γίνεται δημόσια διαπραγμάτευση και η αξία της αυξάνεται απότομα.
Αυτό εξηγεί γιατί τα περισσότερα μονοπωλιακά κέρδη και εισοδήματα στελεχών που αποκτώνται σήμερα –και ο πλούτος που δημιουργήθηκε από αυτά τα κέρδη από τη δεκαετία του 1980– έχουν ωφελήσει μόνο μια μικρή μειοψηφία.
Η ανισότητα του εισοδήματος και του πλούτου αυξάνεται σταθερά έκτοτε.
Ο γρήγορος ρυθμός συσσώρευσης πλούτου που προκαλείται από τις καινοτομίες έρχεται σε έντονη αντίθεση με τον αργό ρυθμό ανάπτυξης που επιτυγχάνεται με τη συσσώρευση κεφαλαίου μέσω της αποταμίευσης.
Ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό μονοπωλιακών κερδών είναι ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο μπορεί κανείς να συσσωρεύσει αφάνταστο πλούτο στη διάρκεια της ζωής του και εξηγεί, για παράδειγμα, γιατί οι ΗΠΑ έχουν 756 δισεκατομμυριούχους.
Σε μια οικονομία που παίρνει όλα ο νικητής, τα συμβατικά μετρούμενα κέρδη διαιρούνται μεταξύ κεφαλαίου και ισχύος στην αγορά.
Η οικονομική θεωρία εξηγεί ότι οι πληρωμές τόκων αποζημιώνουν τους ιδιοκτήτες κεφαλαίου για τις προηγούμενες αποταμιεύσεις τους, ενώ ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας πληρώνει δικαιώματα για ένα μονοπώλιο σε μια τεχνολογία - πρόκειται για δύο διαφορετικές οικονομικές λειτουργίες.
Ομοίως, το εισόδημα κεφαλαίου και τα μονοπωλιακά κέρδη είναι διαφορετικά: ένας συνταξιούχος με αποθηκευμένο πλούτο είναι ένας καπιταλιστής που κερδίζει εισόδημα κεφαλαίου, ενώ ένας επιχειρηματίας-εφευρέτης που έχει μια επιτυχημένη startup στη Silicon Valley έχει κυρίως μονοπωλιακά κέρδη.
Η ίδια διάκριση μεταξύ εισοδήματος κεφαλαίου και μονοπωλιακών κερδών απαιτεί διαφοροποίηση των αγορών μεταξύ των συνδεόμενων περιουσιακών στοιχείων, του κεφαλαίου και του μονοπωλιακού πλούτου μιας επιχείρησης.
Ενώ το κεφάλαιο μιας επιχείρησης είναι η αξία των ενσώματων περιουσιακών στοιχείων που κατέχει (όπως εξοπλισμός, δομές και αποθέματα), ο μονοπωλιακός πλούτος είναι η τρέχουσα αποτίμηση των μελλοντικών μονοπωλιακών κερδών.
Το 2019, το μεγαλύτερο μέρος των κεφαλαίων που κατείχαν αμερικανικές εταιρείες χρηματοδοτούνταν από ομόλογα, υπονοώντας ότι η αξία των κεφαλαίων των εταιρειών εκφραζόταν κυρίως στην αγορά ομολόγων, αφήνοντας το χρηματιστήριο να αντικατοπτρίζει κυρίως τον μονοπωλιακό πλούτο.
Την ίδια χρονιά, ο πλούτος του εν λόγω μονοπωλίου αντιπροσώπευε το 75% της συνολικής αξίας των μετοχών στα χρηματιστήρια των ΗΠΑ.
Το χρηματιστήριο έχει γίνει, κατά κύριο λόγο, μια αρένα για τη διαπραγμάτευση μονοπωλιακού πλούτου και ο κύριος κίνδυνος της κατοχής κοινών μετοχών μιας εταιρείας είναι ο κίνδυνος για τα μελλοντικά μονοπωλιακά κέρδη.
Επιπτώσεις
Αυτές οι δυναμικές της οικονομίας και της αγοράς έχουν εκτεταμένες πολιτικές επιπτώσεις.
Η μία είναι η ανισότητα, η οποία είναι άμεσο αποτέλεσμα υψηλού βαθμού ισχύος στην αγορά.
Είναι γνωστό ότι η οικονομική ανισότητα δημιουργεί πολιτική ανισότητα, δίνοντας στους πλούσιους μια ισχυρότερη φωνή.
Σκεπτόμενοι αυτό το ζήτημα, μετράμε την ισχύ στην αγορά με το μερίδιο των μονοπωλιακών κερδών στο εισόδημα και εξετάζουμε δεδομένα για τον εγχώριο εταιρικό τομέα όπου μπορεί να ασκηθεί η ισχύς στην αγορά.
Όπως δείχνει το παρακάτω διάγραμμα, ο βαθμός ισχύος στην αγορά κυμαίνεται με υψηλή μακροχρόνια εμμονή.
Στην πρώτη χρυσή εποχή, τα μονοπωλιακά κέρδη έφτασαν το 31% του εταιρικού εισοδήματος. Στη Δεύτερη Χρυσή Εποχή, που ξεκίνησε το 1981, το μερίδιό τους έφτασε περίπου το 25%.
Αυτά τα στοιχεία είναι συμβατά με άλλα ερευνητικά αποτελέσματα, που δείχνουν μια απότομη αντίστοιχη αύξηση της προσωπικής ανισότητας.
Η αύξηση της ισχύος στην αγορά θα προκαλεί πάντα αυξανόμενη ανισότητα, προς όφελος ορισμένων και βλάπτοντας άλλους.
Αλλά μια παθητική πολιτική ελεύθερης αγοράς επιδεινώνει τέτοια αποτελέσματα, επειδή τα άτομα αφήνονται να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους και η δημόσια πολιτική ούτε αποζημιώνει αυτούς που ζημιώνονται ούτε μετριάζει τα αίτια που την προκαλούν.
Τα μέσα διαβίωσης αθώων πολιτών γίνονται τότε το τίμημα της κοινωνίας για τα συλλογικά κέρδη από την οικονομική ανάπτυξη – μια αδικία που έχει σοβαρές πολιτικές συνέπειες.
Οι κύριοι κερδισμένοι από την πολιτική της ελεύθερης αγοράς και την αυξανόμενη ισχύ στην αγορά από τη δεκαετία του 1980 είναι οι λίγοι που βρίσκονται στο υψηλότερο εισοδηματικό στρώμα και οι τεχνικά ειδικευμένοι με πανεπιστημιακή εκπαίδευση, ενώ οι ανειδίκευτοι εργαζόμενοι χωρίς πανεπιστημιακή εκπαίδευση πλήττονται περισσότερο.
Το αποτέλεσμα είναι η κοινωνική πόλωση, με τους φτωχούς να αντιπαρατίθενται στους πλούσιους.
Το κρίσιμο σημείο που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι αυτή η βαθιά διχαστική ανισότητα προκύπτει από την τεχνολογία και μια συγκεκριμένη δημόσια πολιτική ελεύθερης αγοράς.
Όσοι έχασαν τα προς το ζην αναγνωρίζουν ότι είναι θύματα πολιτικής επιλογής.
Πλήρωσαν το τίμημα για να επωφεληθούν άλλοι, και για κάποιους να γίνουν εξαιρετικά πλούσιοι.
Ως αποτέλεσμα η αμερικανική δημοκρατία έχει αποδυναμωθεί.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες στην επίθεση της 6ης Ιανουαρίου 2021 στο Καπιτώλιο ήταν πρώην ακμάζοντες εργάτες που είχαν μείνει πίσω.
Αντίκτυπος τριών παραγόντων
Αυτά τα αποτελέσματα αντικατοπτρίζουν τον αντίκτυπο τριών παραγόντων: της αυξανόμενης ισχύος στην αγορά, της αυτοματοποίησης και της παγκοσμιοποίησης.
Η άνοδος της ισχύος στην αγορά, όπως είδαμε, έχει προκαλέσει την πτώση ή την αργή ανάπτυξη όλων των μισθών.
Εν τω μεταξύ, ο αυτοματισμός έχει συμβάλει στην αύξηση της ανισότητας: άλλους εργαζόμενους τους ωφελεί και άλλους τους πλήττει (ένα αποτέλεσμα γνωστό ως «τεχνολογική αλλαγή μεροληπτικής ικανότητας»).
Σκεφτείτε τη γραμμή συναρμολόγησης, η οποία εισήχθη το 1913 για να μειώσει το κόστος εργασίας.
Η παραγωγή περιορίστηκε σε απλά βήματα που έκαναν περιττούς τους περισσότερους ειδικευμένους εργάτες που παρήγαγαν αυτοκίνητα εκείνη την εποχή.
Για να εργαστεί κανείς στη γραμμή συναρμολόγησης, χρειαζόταν μόνο την πειθαρχία και τη διανοητική ικανότητα για να εκτελέσει μια επαναλαμβανόμενη εργασία.
Η γραμμή συναρμολόγησης αύξησε έτσι την παραγωγικότητα των ανειδίκευτων εργατών και αύξησε τους μισθούς τους.
Δημιούργησε μια κατηγορία εργαζομένων με υψηλή παραγωγικότητα, χαμηλής εκπαίδευσης, των οποίων η εργασιακή εμπειρία ήταν το πιο πολύτιμο πλεονέκτημά τους, κάτι που τους επέτρεψε να απολαμβάνουν βιοτικό επίπεδο μεσαίας τάξης.
Ο αυτοματισμός και η ρομποτική είχαν το αντίθετο αποτέλεσμα, αντικαθιστώντας τους ανειδίκευτους εργάτες που εκτελούν επαναλαμβανόμενες εργασίες.
Κάποιοι βρήκαν εναλλακτικές καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας, αλλά οι περισσότεροι εργαζόμενοι χωρίς πτυχίο κολεγίου αναγκάστηκαν να κάνουν, χαμηλοαμειβόμενες δουλειές παροχής υπηρεσιών.
Αυτό εκτόξευσε τη μεσαία τάξη των ΗΠΑ, στην οποία στο παρελθόν ανήκαν καλοπληρωμένοι εργάτες.
Εξίσου σημαντικό, οι υπολογιστές έχουν συμπληρώσει το έργο των ειδικευμένων εργαζομένων με πανεπιστημιακή εκπαίδευση που εκτελούν σύνθετες εργασίες, αυξάνοντας την παραγωγικότητα και τους μισθούς τους.
Η τεχνητή νοημοσύνη, ωστόσο, είναι πιθανό να προκαλέσει αναταραχή στη σύνθεση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού των ΗΠΑ.
Ο τρίτος παράγοντας είναι το κύμα παγκοσμιοποίησης που ξεκίνησε με την πολιτική των ΗΠΑ μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο να βοηθήσουν την ιαπωνική και τη γερμανική μεταποίηση να ανακάμψουν.
Η ίδια διαδικασία επέτρεψε στη συνέχεια την ανάπτυξη της Κίνας, σε μεγάλο βαθμό εις βάρος των θέσεων εργασίας στη βιομηχανία των ΗΠΑ.
Μετά τη δεκαετία του 1980, η τεχνολογία της πληροφορίας επέτρεψε στους πιο μορφωμένους εργαζόμενους να βρουν ικανοποιητική εναλλακτική απασχόληση, αλλά αυτό δεν ίσχυε για τους λιγότερο μορφωμένους πρώην εργάτες.
Αυτές οι τρεις δυνάμεις δημιούργησαν μεγάλες τάξεις νικητών και ηττημένων.
Ελέφαντες στο δωμάτιο
Προϊόντος του χρόνου, η οικονομία του τεχνο-νικητή έχει επιτρέψει την άνοδο μιας συλλογής αλληλεξαρτώμενων οικονομικών και πολιτικών κέντρων εξουσίας που προσδιορίζονται από τις μεγάλες εταιρείες, τα κορυφαία στελέχη τους και τους κορυφαίους μετόχους.
Μεγάλες εταιρείες –και μερικά εξαιρετικά πλούσια άτομα– ασκούν τεράστια εξουσία μέσω λόμπι και δωρεών εκστρατειών, αλλά η δύναμή τους δεν σταματά εκεί.
Επίσης, αποκτούν τεράστιες ποσότητες πληροφοριών με τις οποίες χειραγωγούν τις αγορές μας και κυριαρχούν στα κανάλια επικοινωνίας μας.
Οπλισμένοι με AI, ο έλεγχός τους σε πολλές από τις πληροφορίες που λαμβάνουμε πιθανότατα θα αυξηθεί περαιτέρω.
Όλες οι επιπτώσεις που έχουν σημειωθεί μέχρι τώρα επιδεινώνονται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Εταιρείες όπως η X (πρώην Twitter) και η Meta – η καθεμία ελέγχεται πλήρως από έναν μόνο δισεκατομμυριούχο – μπορεί να έχει αποφασιστικά αποτελέσματα σε οποιεσδήποτε εκλογές, κάτι που δεν είναι συμβατό με μια υγιή δημοκρατία.
Πολλά έχουν γραφτεί για τον καταστροφικό αντίκτυπο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη λειτουργία της δημοκρατίας και της συμμετοχής των πολιτών, επομένως το σημείο που πρέπει να τονιστεί αφορά το νομικό τους καθεστώς.
Η εμπειρία έχει δείξει ότι οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης ευνοούν τη συμπεριφορά του όχλου και τη διάδοση ψεύτικων ειδήσεων, θεωριών συνωμοσίας, ρητορικής μίσους και πολλά άλλα.
Η σχολή του Σικάγο
Δυστυχώς, οι ιδέες της Σχολής του Σικάγο είχαν μεγάλο αντίκτυπο τις τελευταίες δεκαετίες.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ο οικονομολόγος Aaron Director και ο νομικός Robert Bork υποστήριξαν ότι ο νόμος Sherman Antitrust σχεδιάστηκε για να προστατεύει τους καταναλωτές διασφαλίζοντας ότι πληρώνουν την καλύτερη τρέχουσα τιμή.
Στη συνέχεια, μια ολόκληρη γενιά νομικών και δικηγόρων «επισκέφθηκε» την πλάνη ότι ο τεχνολογικός ανταγωνισμός δημιουργεί μονοπώλια που ωφελούν τους καταναλωτές.
Αυτή η ιδέα αποκαλύφθηκε στη δήλωση του δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου Antonin Scalia στο Verizon Communications Inc. v. Δικηγορικά Γραφεία του Curtis V. Trinko, LLP (2004):
«Η απλή κατοχή μονοπωλιακής εξουσίας και η ταυτόχρονη επιβολή μονοπωλιακών τιμών όχι μόνο δεν είναι παράνομες, αλλά είναι ένα σημαντικό στοιχείο του συστήματος της ελεύθερης αγοράς…
Η κατοχή μονοπωλιακής εξουσίας δεν θα κριθεί παράνομη εκτός εάν συνοδεύεται από ένα στοιχείο αντιανταγωνιστικής συμπεριφοράς».
Πώς είναι δυνατόν ένας διακεκριμένος δικηγόρος να δέχεται ένα τόσο λανθασμένο, απλοϊκό σκεπτικό;
Οι θεωρίες της ευγονικής και του κοινωνικού δαρβινισμού είχαν απαξιωθεί, αλλά αντικαταστάθηκαν από την αποτελεσματικότητα της αγοράς που είναι ο νέος αντιδημοκρατικός «νόμος του Θεού».
Η αγορά διατηρείται ως μηχανισμός φυσικής επιλογής που επιτρέπει στους ισχυρούς και αποτελεσματικούς να επιβιώσουν.
Επιστροφή στη Δημοκρατία
Οι επιπτώσεις του καπιταλισμού που κερδίζει τα πάντα απαιτεί πολλές αλλαγές πολιτικής.
Χρειαζόμαστε ακριβή εθνικά και τομεακά δεδομένα για τα μονοπωλιακά κέρδη και τον πλούτο προκειμένου να αναπτύξουμε ισχυρές δημόσιες πολιτικές.
Επίσης θέλουμε περιορισμούς της ισχύος της τεχνολογίας στην αγορά.
Μεταξύ άλλων, θα πρέπει να θέσουμε αυστηρούς περιορισμούς στην ικανότητα των επιχειρήσεων να αποκτούν τεχνολογίες που επεκτείνουν την τεχνολογική τους εμβέλεια, να μειώσουμε τις πυραμίδες διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας (οι οποίες χρησιμοποιούνται ως φραγμοί εισόδου), να αναθεωρήσουμε την εργατική νομοθεσία για τη βελτίωση της ισορροπίας δυνάμεων στην αγορά διευκολύνοντας τους εργαζόμενους να οργανωθούν και να διαπραγματευτούν συλλογικά και να επιβληθεί φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων στα μονοπωλιακά κέρδη.
Τέλος, χρειαζόμαστε οικονομικές πολιτικές που θα ενισχύσουν τη δημοκρατία.
Αυτές περιλαμβάνουν μεταρρυθμίσεις που καθιστούν τον περιορισμό της τεχνολογικής ισχύος στην αγορά ρητό στόχο της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας.
Επίσης, οι εργαζόμενοι που εκτοπίστηκαν από δυνάμεις όπως η ισχύς της τεχνολογίας στην αγορά, η αυτοματοποίηση, η παγκοσμιοποίηση ή ακόμα και η νομισματική πολιτική της κεντρικής τράπεζας θα πρέπει να τύχουν βοήθειας για αποκατάσταση, απόκτηση νέων δεξιοτήτων ή άμεση αποζημίωση.
«Δυστυχώς, ο καπιταλισμός έχει αλλάξει δραστικά από την τεχνολογία.
Το όραμα του Milton Friedman για τον Καπιταλισμό και την Ελευθερία φαίνεται πλέον εκτός οικονομικής πραγματικότητας.
Ωστόσο, επειδή πολλοί εξακολουθούν να προσκολλώνται σε αυτό, οι μεταρρυθμίσεις πολιτικής που χρειαζόμαστε μπλοκάρονται.
Χωρίς μεγαλύτερη κινητοποίηση για την υποστήριξή τους, η απειλή για τη δημοκρατία θα συνεχίσει να αυξάνεται, σε όλο τον κόσμο» καταλήγει ο Mordecai Kurz.
www.bankingnews.gr
Όπως επισημαίνει, αυτό το ερώτημα πρωτοεμφανίστηκε στην Εποχή του Διαφωτισμού, όταν ο καπιταλισμός αντιμετωπιζόταν αισιόδοξα και καλωσορίστηκε ως όχημα απελευθέρωσης από την άκαμπτη φεουδαρχική τάξη.
Πολλοί οραματίστηκαν μια κοινωνία ίσων ευκαιριών για παραγωγούς και καταναλωτές, στην οποία κανείς δεν θα είχε αδικαιολόγητη ισχύ στην αγορά και όπου οι τιμές θα καθορίζονταν από το «αόρατο χέρι».
Υπό τέτοιες συνθήκες, η δημοκρατία και ο καπιταλισμός είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Η κυρίαρχη προπαγάνδα στις Ηνωμένες Πολιτείες εξέπεμπε το ίδιο αισιόδοξο όραμα τον περασμένο αιώνα, με στόχο να πείσει τους ψηφοφόρους ότι ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς είναι απαραίτητος για τον «Αμερικανικό Δρόμο» και ότι η ελευθερία εξαρτάται από την υποστήριξη της ελεύθερης επιχείρησης και τον σκεπτικισμό απέναντι στην κυβέρνηση.
Αλλά οι οικονομικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών υποδηλώνουν ότι ενίοτε πρέπει να επανεξετάζουμε τέτοιες πεποιθήσεις.
«Για να γίνει αντιληπτό το «γιατί», επιτρέψτε μου πρώτα να διευκρινίσω μερικές βασικές ιδέες σχετικά με αυτό που αποκαλώ "τεχνολογικό ανταγωνισμό" μεταξύ καινοτόμων εταιρειών που επιδιώκουν να συγκεντρώσουν ισχύ.
Αυτός ο ανταγωνισμός διαφέρει από τον συμβατικό ανταγωνισμό τιμών, παράγοντας μόνο έναν ή λιγοστούς νικητές» επισημαίνει ο καθηγητής και συνεχίζει:
Οι σημερινοί τεχνολογικοί γίγαντες έχουν σαφές πλεονέκτημα στη σημερινή αγορά.
Επομένως, η τεχνολογική κυριαρχία είναι η βάση για την επίτευξη ισχύος επί προϊόντων που πωλούνται στους καταναλωτές, η οποία με τη σειρά της επιτρέπει σε μια εταιρεία να αποσπά μονοπωλιακά κέρδη.
Σε τέτοιες καταστάσεις η ισχύς εδραιώνεται τόσο πολύ, που πιθανοί ανταγωνιστές προτιμούν να συνεργάζονται με την κορυφαία εταιρεία παρά να την ανταγωνίζονται.
Πολιτικές laissez-faire που επιτρέπουν την ανάπτυξη των μονοπωλίων απλώς ενισχύουν αυτή τη δύναμη.
Ως αποτέλεσμα, η ισχύς της αγοράς γίνεται μόνιμο χαρακτηριστικό μιας καπιταλιστικής οικονομίας.
Ο τεχνολογικός ανταγωνισμός είναι αναποτελεσματικός, και η δημιουργική καταστροφή δεν αποκαθιστά την οικονομική αποτελεσματικότητα.
Η μόνιμη ισχύς της αγοράς μεταβάλλει τον καπιταλισμό, εγκαινιάζοντας μια οικονομία στην οποία μία ή μερικές τεχνολογικά κυρίαρχες επιχειρήσεις μονοπωλούν κάθε τομέα.
Μια τέτοια οικονομία όχι μόνο χρησιμοποιεί πόρους αναποτελεσματικά, παράγει επίσης μια συγκέντρωση οικονομικής και πολιτικής δύναμης που απειλεί τη δημοκρατία, της οποίας η επιβίωση εξαρτάται στη συνέχεια από τη δημιουργία νέων εργαλείων πολιτικής για την προστασία της.
Η δεύτερη επίχρυση εποχή
Η Πρώτη Χρυσή Εποχή (1870-1914) είναι ένα ουσιαστικό σημείο αναφοράς για την κατανόηση της τρέχουσας στιγμής, επειδή η αντιδημοκρατική λατρεία της επιχειρηματικής δύναμης υπονόμευσε την αισιόδοξη διαφωτιστική άποψη των αγορών.
Είναι αλήθεια ότι ήταν μια περίοδος εξαιρετικής τεχνολογικής και οικονομικής προόδου, που παρείχε τις περισσότερες από τις σημαντικότερες καινοτομίες του εικοστού αιώνα.
Μεταξύ 1895 και 1904, ωστόσο, περισσότερες από 2.000 εταιρείες συγχωνεύτηκαν σε 157 μεγάλους ομίλους ετερογενών δραστηριοτήτων, αφήνοντας σχεδόν κάθε τομέα της αμερικανικής οικονομίας να κυριαρχείται από ένα ισχυρό μονοπώλιο.
Εκείνοι που δημιούργησαν αυτά τα trust πίστευαν ότι έκαναν το έργο του Θεού για την ενίσχυση της οικονομίας σώζοντάς την από τον «καταστροφικό» ανταγωνισμό.
Υποστηριζόμενοι από τις ιδέες του ευγονιστή Francis Galton και τη θεωρία του Herbert Spencer για τον κοινωνικό δαρβινισμό, οι ηγέτες των επιχειρήσεων βλέπουν εαυτούς ως ανώτερους ανθρώπους, που έχουν επικράτησαν κατά τη διαδικασία της φυσικής επιλογής.
Αυτή η διαδικασία επιλογής ισχύει και για τις εταιρείες τους, μέσω των οποίων σκοπεύουν να οικοδομήσουν μια νέα κοινωνία στην οποία θα ηγούνται λίγοι ισχυροί άνδρες.
Οι μικρές και αδύναμες επιχειρήσεις θα εξαλειφθούν ή θα απορροφηθούν από τις ισχυρότερες οι οποίες μονοπωλούν την αγορά.
Προοδευτικές οργανώσεις θεωρούνταν και τα μεγάλα μονοπώλια.
Όπως το έθεσε ο John D. Rockefeller, τα μονοπώλια ασταμάτητη επειδή ήταν «ο νόμος του Θεού».
Αυτές οι ιδέες απορρίφθηκαν από τους προοδευτικούς μεταρρυθμιστές και εκείνους που επιδίωκαν την επιβολή της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας υπό τον πρόεδρο Theodore Roosevelt μετά το 1901 και υπό τον πρόεδρο Franklin Roosevelt στην εποχή του New Deal.
Οι Αμερικανοί σε αυτές τις περιόδους επέλεξαν τη δημοκρατία και απέρριψαν την εξουσιολατρική ολιγαρχία, με αποτέλεσμα μια μακρά εποχή οικονομικής ανάπτυξης με κοινή ευημερία.
Αλλά αυτή η ιστορία τελείωσε το 1981, όταν το ανανεωμένο laissez-faire οδήγησε στη σύγχρονη τεχνο-οικονομία, που τα πήρε όλα.
Σε αυτήν τη Δεύτερη Επίχρυση Εποχή, η λατρεία της δύναμης και του πλούτου έχει επιστρέψει με εκδίκηση.
Τα ισχυρά κίνητρα του καπιταλισμού για καινοτομία και ανάπτυξη παραμένουν, αλλά η επιβίωση της δημοκρατίας εξαρτάται από το αν μπορούν να περιοριστούν οι πιο καταστροφικές συνέπειες του συστήματος.
Σε μια οικονομία που παίρνει όλα τα τεχνικά ο νικητής, η ισχύς στην αγορά που παρέχεται από την καινοτομία οδηγεί στο μονοπώλιο μίας ή μερικών επιχειρήσεων σε κάθε κλάδο.
Μια εταιρεία μπορεί να προσφέρει ακριβά προϊόντα υψηλής ποιότητας, ενώ μια δεύτερη μπορεί να προσφέρει προϊόντα χαμηλού κόστους επαρκούς ποιότητας.
Σε αυτό το περιβάλλον, οι μικρές επιχειρήσεις είναι ευάλωτες είτε σε εχθρικές ενέργειες είτε σε εξαγορές από μεγαλύτερες επιχειρήσεις.
Οι δεσπόζουσες επιχειρήσεις βρίσκουν εύκολο να αρπάξουν ανταγωνιστικές καινοτόμες τεχνολογίες, επειδή οι μικρές επιχειρήσεις δεν θέλουν να διακινδυνεύσουν να χάσουν έναν οικονομικό πόλεμο εναντίον ισχυρών κατεστημένων φορέων.
Όταν μια επιχείρηση αυξάνει την τιμή της και αποκομίζει μονοπωλιακά κέρδη, αυτό οδηγεί σε αναποτελεσματική χρήση των οικονομικών της πόρων, καταλήγοντας τελικά σε σημαντικά χαμηλότερη παραγωγή και χαμηλότερη ζήτηση σε ό,τι αφορά εισροές εργασίας και κεφαλαίου.
Κατά προσέγγιση, η παραγωγή και οι εισροές μιας μονοπωλιακής επιχείρησης μπορεί να μειωθούν έως και κατά το ήμισυ.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα χαμηλότερες επενδύσεις, χαμηλότερους μισθούς και χαμηλότερο ρυθμό αύξησης των μισθών.
Το συνολικό αποτέλεσμα είναι χαμηλότερα επίπεδα εισοδήματος, κατανάλωσης και κεφαλαίου.
Επιπλέον, όταν οι τιμές είναι πολύ υψηλές, πολύ λίγοι καταναλωτές επωφελούνται από τις νέες καινοτομίες – όπως συχνά βλέπουμε να συμβαίνει με τα ακριβά φάρμακα.
Υπάρχουν στοιχεία ότι η ισχύς στην αγορά οδηγεί σε εκτεταμένες καταχρήσεις εξουσίας.
Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η δημιουργία υψηλών φραγμών εισόδου σε επίδοξους ανταγωνιστές, η καταστολή των ανταγωνιστικών καινοτομιών, οι προσπάθειες εξαναγκασμού απόκτησης ανταγωνιστών, και ούτω καθεξής.
Το αποτέλεσμα είναι ένα μεγάλο εθνικό προϊόν που αναπτύσσεται πιο αργά από ό,τι είναι τεχνολογικά εφικτό.
Κεφάλαιο, εισόδημα και μονοπωλιακά κέρδη
Η ύπαρξη μονοπωλιακών κερδών αλλάζει τη λογιστική των επιχειρήσεων.
Υπό συνθήκες ανταγωνισμού, το εισόδημα που δημιουργεί μια επιχείρηση διαιρείται σε μερίδιο εργασίας και μερίδιο κεφαλαίου.
Αλλά σε μια μονοπωλιακη αγορά, το εισόδημα μιας επιχείρησης χωρίζεται σε τρία μέρη: εργασία, κεφάλαιο και μονοπωλιακά κέρδη.
Αυτή η διάκριση μεταξύ εισοδήματος κεφαλαίου και μονοπωλιακών κερδών είναι θεμελιώδης στον «καπιταλισμό που κερδίζει τα πάντα».
Το καθαρό εισόδημα που καταβάλλεται στο κεφάλαιο αποτελείται από πληρωμές τόκων με τα ισχύοντα επιτόκια της αγοράς, ενώ τα μονοπωλιακά κέρδη που προκύπτουν από τιμολόγηση υψηλότερη από το πρόσθετο κόστος καταβάλλονται στην πηγή ισχύος της αγοράς: κυρίως ιδιωτική τεχνολογία και άλλα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.
Το γεγονός ότι οι εταιρείες «εκμεταλλεύονται» τόσο την εργασία όσο και το κεφάλαιο είναι η καρδιά της ιστορίας, διακρίνοντας τον καπιταλισμό από τη σοσιαλιστική άποψη βάσει της οποίας το κεφάλαιο εκμεταλλεύεται πάντα την εργασία.
Τα μονοπώλια έχουν κάνει τους περισσότερους πολίτες να υποφέρουν ή, στην καλύτερη περίπτωση, αργά αυξανόμενα πραγματικά (προσαρμοσμένα στον πληθωρισμό) εισοδήματα.
Τα περισσότερα μονοπωλιακά κέρδη προέρχονται από καινοτομίες, αλλά το ποσοστό των ανθρώπων που επενδύουν σε επικίνδυνες νεοφυείς επιχειρήσεις ή σε εταιρείες που ασχολούνται με ριψοκίνδυνες καινοτομίες είναι μικρό.
Αυτοί που επωφελούνται περισσότερο από μια καινοτομία είναι ο καινοτόμος και ένας μικρός κύκλος χρηματοοικονομικών συμβούλων και επενδυτών που αγοράζουν τις πρώτες μετοχές της εταιρείας σε χαμηλές τιμές.
Όταν μια καινοτομία πετυχαίνει, η μετοχή της εταιρείας γίνεται δημόσια διαπραγμάτευση και η αξία της αυξάνεται απότομα.
Αυτό εξηγεί γιατί τα περισσότερα μονοπωλιακά κέρδη και εισοδήματα στελεχών που αποκτώνται σήμερα –και ο πλούτος που δημιουργήθηκε από αυτά τα κέρδη από τη δεκαετία του 1980– έχουν ωφελήσει μόνο μια μικρή μειοψηφία.
Η ανισότητα του εισοδήματος και του πλούτου αυξάνεται σταθερά έκτοτε.
Ο γρήγορος ρυθμός συσσώρευσης πλούτου που προκαλείται από τις καινοτομίες έρχεται σε έντονη αντίθεση με τον αργό ρυθμό ανάπτυξης που επιτυγχάνεται με τη συσσώρευση κεφαλαίου μέσω της αποταμίευσης.
Ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό μονοπωλιακών κερδών είναι ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο μπορεί κανείς να συσσωρεύσει αφάνταστο πλούτο στη διάρκεια της ζωής του και εξηγεί, για παράδειγμα, γιατί οι ΗΠΑ έχουν 756 δισεκατομμυριούχους.
Σε μια οικονομία που παίρνει όλα ο νικητής, τα συμβατικά μετρούμενα κέρδη διαιρούνται μεταξύ κεφαλαίου και ισχύος στην αγορά.
Η οικονομική θεωρία εξηγεί ότι οι πληρωμές τόκων αποζημιώνουν τους ιδιοκτήτες κεφαλαίου για τις προηγούμενες αποταμιεύσεις τους, ενώ ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας πληρώνει δικαιώματα για ένα μονοπώλιο σε μια τεχνολογία - πρόκειται για δύο διαφορετικές οικονομικές λειτουργίες.
Ομοίως, το εισόδημα κεφαλαίου και τα μονοπωλιακά κέρδη είναι διαφορετικά: ένας συνταξιούχος με αποθηκευμένο πλούτο είναι ένας καπιταλιστής που κερδίζει εισόδημα κεφαλαίου, ενώ ένας επιχειρηματίας-εφευρέτης που έχει μια επιτυχημένη startup στη Silicon Valley έχει κυρίως μονοπωλιακά κέρδη.
Η ίδια διάκριση μεταξύ εισοδήματος κεφαλαίου και μονοπωλιακών κερδών απαιτεί διαφοροποίηση των αγορών μεταξύ των συνδεόμενων περιουσιακών στοιχείων, του κεφαλαίου και του μονοπωλιακού πλούτου μιας επιχείρησης.
Ενώ το κεφάλαιο μιας επιχείρησης είναι η αξία των ενσώματων περιουσιακών στοιχείων που κατέχει (όπως εξοπλισμός, δομές και αποθέματα), ο μονοπωλιακός πλούτος είναι η τρέχουσα αποτίμηση των μελλοντικών μονοπωλιακών κερδών.
Το 2019, το μεγαλύτερο μέρος των κεφαλαίων που κατείχαν αμερικανικές εταιρείες χρηματοδοτούνταν από ομόλογα, υπονοώντας ότι η αξία των κεφαλαίων των εταιρειών εκφραζόταν κυρίως στην αγορά ομολόγων, αφήνοντας το χρηματιστήριο να αντικατοπτρίζει κυρίως τον μονοπωλιακό πλούτο.
Την ίδια χρονιά, ο πλούτος του εν λόγω μονοπωλίου αντιπροσώπευε το 75% της συνολικής αξίας των μετοχών στα χρηματιστήρια των ΗΠΑ.
Το χρηματιστήριο έχει γίνει, κατά κύριο λόγο, μια αρένα για τη διαπραγμάτευση μονοπωλιακού πλούτου και ο κύριος κίνδυνος της κατοχής κοινών μετοχών μιας εταιρείας είναι ο κίνδυνος για τα μελλοντικά μονοπωλιακά κέρδη.
Επιπτώσεις
Αυτές οι δυναμικές της οικονομίας και της αγοράς έχουν εκτεταμένες πολιτικές επιπτώσεις.
Η μία είναι η ανισότητα, η οποία είναι άμεσο αποτέλεσμα υψηλού βαθμού ισχύος στην αγορά.
Είναι γνωστό ότι η οικονομική ανισότητα δημιουργεί πολιτική ανισότητα, δίνοντας στους πλούσιους μια ισχυρότερη φωνή.
Σκεπτόμενοι αυτό το ζήτημα, μετράμε την ισχύ στην αγορά με το μερίδιο των μονοπωλιακών κερδών στο εισόδημα και εξετάζουμε δεδομένα για τον εγχώριο εταιρικό τομέα όπου μπορεί να ασκηθεί η ισχύς στην αγορά.
Όπως δείχνει το παρακάτω διάγραμμα, ο βαθμός ισχύος στην αγορά κυμαίνεται με υψηλή μακροχρόνια εμμονή.
Στην πρώτη χρυσή εποχή, τα μονοπωλιακά κέρδη έφτασαν το 31% του εταιρικού εισοδήματος. Στη Δεύτερη Χρυσή Εποχή, που ξεκίνησε το 1981, το μερίδιό τους έφτασε περίπου το 25%.
Αυτά τα στοιχεία είναι συμβατά με άλλα ερευνητικά αποτελέσματα, που δείχνουν μια απότομη αντίστοιχη αύξηση της προσωπικής ανισότητας.
Η αύξηση της ισχύος στην αγορά θα προκαλεί πάντα αυξανόμενη ανισότητα, προς όφελος ορισμένων και βλάπτοντας άλλους.
Αλλά μια παθητική πολιτική ελεύθερης αγοράς επιδεινώνει τέτοια αποτελέσματα, επειδή τα άτομα αφήνονται να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους και η δημόσια πολιτική ούτε αποζημιώνει αυτούς που ζημιώνονται ούτε μετριάζει τα αίτια που την προκαλούν.
Τα μέσα διαβίωσης αθώων πολιτών γίνονται τότε το τίμημα της κοινωνίας για τα συλλογικά κέρδη από την οικονομική ανάπτυξη – μια αδικία που έχει σοβαρές πολιτικές συνέπειες.
Οι κύριοι κερδισμένοι από την πολιτική της ελεύθερης αγοράς και την αυξανόμενη ισχύ στην αγορά από τη δεκαετία του 1980 είναι οι λίγοι που βρίσκονται στο υψηλότερο εισοδηματικό στρώμα και οι τεχνικά ειδικευμένοι με πανεπιστημιακή εκπαίδευση, ενώ οι ανειδίκευτοι εργαζόμενοι χωρίς πανεπιστημιακή εκπαίδευση πλήττονται περισσότερο.
Το αποτέλεσμα είναι η κοινωνική πόλωση, με τους φτωχούς να αντιπαρατίθενται στους πλούσιους.
Το κρίσιμο σημείο που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι αυτή η βαθιά διχαστική ανισότητα προκύπτει από την τεχνολογία και μια συγκεκριμένη δημόσια πολιτική ελεύθερης αγοράς.
Όσοι έχασαν τα προς το ζην αναγνωρίζουν ότι είναι θύματα πολιτικής επιλογής.
Πλήρωσαν το τίμημα για να επωφεληθούν άλλοι, και για κάποιους να γίνουν εξαιρετικά πλούσιοι.
Ως αποτέλεσμα η αμερικανική δημοκρατία έχει αποδυναμωθεί.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες στην επίθεση της 6ης Ιανουαρίου 2021 στο Καπιτώλιο ήταν πρώην ακμάζοντες εργάτες που είχαν μείνει πίσω.
Αντίκτυπος τριών παραγόντων
Αυτά τα αποτελέσματα αντικατοπτρίζουν τον αντίκτυπο τριών παραγόντων: της αυξανόμενης ισχύος στην αγορά, της αυτοματοποίησης και της παγκοσμιοποίησης.
Η άνοδος της ισχύος στην αγορά, όπως είδαμε, έχει προκαλέσει την πτώση ή την αργή ανάπτυξη όλων των μισθών.
Εν τω μεταξύ, ο αυτοματισμός έχει συμβάλει στην αύξηση της ανισότητας: άλλους εργαζόμενους τους ωφελεί και άλλους τους πλήττει (ένα αποτέλεσμα γνωστό ως «τεχνολογική αλλαγή μεροληπτικής ικανότητας»).
Σκεφτείτε τη γραμμή συναρμολόγησης, η οποία εισήχθη το 1913 για να μειώσει το κόστος εργασίας.
Η παραγωγή περιορίστηκε σε απλά βήματα που έκαναν περιττούς τους περισσότερους ειδικευμένους εργάτες που παρήγαγαν αυτοκίνητα εκείνη την εποχή.
Για να εργαστεί κανείς στη γραμμή συναρμολόγησης, χρειαζόταν μόνο την πειθαρχία και τη διανοητική ικανότητα για να εκτελέσει μια επαναλαμβανόμενη εργασία.
Η γραμμή συναρμολόγησης αύξησε έτσι την παραγωγικότητα των ανειδίκευτων εργατών και αύξησε τους μισθούς τους.
Δημιούργησε μια κατηγορία εργαζομένων με υψηλή παραγωγικότητα, χαμηλής εκπαίδευσης, των οποίων η εργασιακή εμπειρία ήταν το πιο πολύτιμο πλεονέκτημά τους, κάτι που τους επέτρεψε να απολαμβάνουν βιοτικό επίπεδο μεσαίας τάξης.
Ο αυτοματισμός και η ρομποτική είχαν το αντίθετο αποτέλεσμα, αντικαθιστώντας τους ανειδίκευτους εργάτες που εκτελούν επαναλαμβανόμενες εργασίες.
Κάποιοι βρήκαν εναλλακτικές καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας, αλλά οι περισσότεροι εργαζόμενοι χωρίς πτυχίο κολεγίου αναγκάστηκαν να κάνουν, χαμηλοαμειβόμενες δουλειές παροχής υπηρεσιών.
Αυτό εκτόξευσε τη μεσαία τάξη των ΗΠΑ, στην οποία στο παρελθόν ανήκαν καλοπληρωμένοι εργάτες.
Εξίσου σημαντικό, οι υπολογιστές έχουν συμπληρώσει το έργο των ειδικευμένων εργαζομένων με πανεπιστημιακή εκπαίδευση που εκτελούν σύνθετες εργασίες, αυξάνοντας την παραγωγικότητα και τους μισθούς τους.
Η τεχνητή νοημοσύνη, ωστόσο, είναι πιθανό να προκαλέσει αναταραχή στη σύνθεση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού των ΗΠΑ.
Ο τρίτος παράγοντας είναι το κύμα παγκοσμιοποίησης που ξεκίνησε με την πολιτική των ΗΠΑ μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο να βοηθήσουν την ιαπωνική και τη γερμανική μεταποίηση να ανακάμψουν.
Η ίδια διαδικασία επέτρεψε στη συνέχεια την ανάπτυξη της Κίνας, σε μεγάλο βαθμό εις βάρος των θέσεων εργασίας στη βιομηχανία των ΗΠΑ.
Μετά τη δεκαετία του 1980, η τεχνολογία της πληροφορίας επέτρεψε στους πιο μορφωμένους εργαζόμενους να βρουν ικανοποιητική εναλλακτική απασχόληση, αλλά αυτό δεν ίσχυε για τους λιγότερο μορφωμένους πρώην εργάτες.
Αυτές οι τρεις δυνάμεις δημιούργησαν μεγάλες τάξεις νικητών και ηττημένων.
Ελέφαντες στο δωμάτιο
Προϊόντος του χρόνου, η οικονομία του τεχνο-νικητή έχει επιτρέψει την άνοδο μιας συλλογής αλληλεξαρτώμενων οικονομικών και πολιτικών κέντρων εξουσίας που προσδιορίζονται από τις μεγάλες εταιρείες, τα κορυφαία στελέχη τους και τους κορυφαίους μετόχους.
Μεγάλες εταιρείες –και μερικά εξαιρετικά πλούσια άτομα– ασκούν τεράστια εξουσία μέσω λόμπι και δωρεών εκστρατειών, αλλά η δύναμή τους δεν σταματά εκεί.
Επίσης, αποκτούν τεράστιες ποσότητες πληροφοριών με τις οποίες χειραγωγούν τις αγορές μας και κυριαρχούν στα κανάλια επικοινωνίας μας.
Οπλισμένοι με AI, ο έλεγχός τους σε πολλές από τις πληροφορίες που λαμβάνουμε πιθανότατα θα αυξηθεί περαιτέρω.
Όλες οι επιπτώσεις που έχουν σημειωθεί μέχρι τώρα επιδεινώνονται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Εταιρείες όπως η X (πρώην Twitter) και η Meta – η καθεμία ελέγχεται πλήρως από έναν μόνο δισεκατομμυριούχο – μπορεί να έχει αποφασιστικά αποτελέσματα σε οποιεσδήποτε εκλογές, κάτι που δεν είναι συμβατό με μια υγιή δημοκρατία.
Πολλά έχουν γραφτεί για τον καταστροφικό αντίκτυπο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη λειτουργία της δημοκρατίας και της συμμετοχής των πολιτών, επομένως το σημείο που πρέπει να τονιστεί αφορά το νομικό τους καθεστώς.
Η εμπειρία έχει δείξει ότι οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης ευνοούν τη συμπεριφορά του όχλου και τη διάδοση ψεύτικων ειδήσεων, θεωριών συνωμοσίας, ρητορικής μίσους και πολλά άλλα.
Η σχολή του Σικάγο
Δυστυχώς, οι ιδέες της Σχολής του Σικάγο είχαν μεγάλο αντίκτυπο τις τελευταίες δεκαετίες.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ο οικονομολόγος Aaron Director και ο νομικός Robert Bork υποστήριξαν ότι ο νόμος Sherman Antitrust σχεδιάστηκε για να προστατεύει τους καταναλωτές διασφαλίζοντας ότι πληρώνουν την καλύτερη τρέχουσα τιμή.
Στη συνέχεια, μια ολόκληρη γενιά νομικών και δικηγόρων «επισκέφθηκε» την πλάνη ότι ο τεχνολογικός ανταγωνισμός δημιουργεί μονοπώλια που ωφελούν τους καταναλωτές.
Αυτή η ιδέα αποκαλύφθηκε στη δήλωση του δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου Antonin Scalia στο Verizon Communications Inc. v. Δικηγορικά Γραφεία του Curtis V. Trinko, LLP (2004):
«Η απλή κατοχή μονοπωλιακής εξουσίας και η ταυτόχρονη επιβολή μονοπωλιακών τιμών όχι μόνο δεν είναι παράνομες, αλλά είναι ένα σημαντικό στοιχείο του συστήματος της ελεύθερης αγοράς…
Η κατοχή μονοπωλιακής εξουσίας δεν θα κριθεί παράνομη εκτός εάν συνοδεύεται από ένα στοιχείο αντιανταγωνιστικής συμπεριφοράς».
Πώς είναι δυνατόν ένας διακεκριμένος δικηγόρος να δέχεται ένα τόσο λανθασμένο, απλοϊκό σκεπτικό;
Οι θεωρίες της ευγονικής και του κοινωνικού δαρβινισμού είχαν απαξιωθεί, αλλά αντικαταστάθηκαν από την αποτελεσματικότητα της αγοράς που είναι ο νέος αντιδημοκρατικός «νόμος του Θεού».
Η αγορά διατηρείται ως μηχανισμός φυσικής επιλογής που επιτρέπει στους ισχυρούς και αποτελεσματικούς να επιβιώσουν.
Επιστροφή στη Δημοκρατία
Οι επιπτώσεις του καπιταλισμού που κερδίζει τα πάντα απαιτεί πολλές αλλαγές πολιτικής.
Χρειαζόμαστε ακριβή εθνικά και τομεακά δεδομένα για τα μονοπωλιακά κέρδη και τον πλούτο προκειμένου να αναπτύξουμε ισχυρές δημόσιες πολιτικές.
Επίσης θέλουμε περιορισμούς της ισχύος της τεχνολογίας στην αγορά.
Μεταξύ άλλων, θα πρέπει να θέσουμε αυστηρούς περιορισμούς στην ικανότητα των επιχειρήσεων να αποκτούν τεχνολογίες που επεκτείνουν την τεχνολογική τους εμβέλεια, να μειώσουμε τις πυραμίδες διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας (οι οποίες χρησιμοποιούνται ως φραγμοί εισόδου), να αναθεωρήσουμε την εργατική νομοθεσία για τη βελτίωση της ισορροπίας δυνάμεων στην αγορά διευκολύνοντας τους εργαζόμενους να οργανωθούν και να διαπραγματευτούν συλλογικά και να επιβληθεί φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων στα μονοπωλιακά κέρδη.
Τέλος, χρειαζόμαστε οικονομικές πολιτικές που θα ενισχύσουν τη δημοκρατία.
Αυτές περιλαμβάνουν μεταρρυθμίσεις που καθιστούν τον περιορισμό της τεχνολογικής ισχύος στην αγορά ρητό στόχο της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας.
Επίσης, οι εργαζόμενοι που εκτοπίστηκαν από δυνάμεις όπως η ισχύς της τεχνολογίας στην αγορά, η αυτοματοποίηση, η παγκοσμιοποίηση ή ακόμα και η νομισματική πολιτική της κεντρικής τράπεζας θα πρέπει να τύχουν βοήθειας για αποκατάσταση, απόκτηση νέων δεξιοτήτων ή άμεση αποζημίωση.
«Δυστυχώς, ο καπιταλισμός έχει αλλάξει δραστικά από την τεχνολογία.
Το όραμα του Milton Friedman για τον Καπιταλισμό και την Ελευθερία φαίνεται πλέον εκτός οικονομικής πραγματικότητας.
Ωστόσο, επειδή πολλοί εξακολουθούν να προσκολλώνται σε αυτό, οι μεταρρυθμίσεις πολιτικής που χρειαζόμαστε μπλοκάρονται.
Χωρίς μεγαλύτερη κινητοποίηση για την υποστήριξή τους, η απειλή για τη δημοκρατία θα συνεχίσει να αυξάνεται, σε όλο τον κόσμο» καταλήγει ο Mordecai Kurz.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών