Δόλος στον νόμο Κατσέλη

Καθώς δεκάδες χιλιάδες δανειολήπτες προσπαθούν να πετύχουν την υπαγωγή τους στον περίφημο νόμο Κατσέλη για να σώσουν την κύρια κατοικία τους, καθοριστική είναι η πρόσφατη νομολογία του Ανώτατου Δικαστηρίου (η υπ’ αριθμόν 697/2020 και 59/2021 αποφάσεις του Αρείου Πάγου, οι οποίες ξεκαθαρίζουν με τρόπο σαφή πότε ένας δανειολήπτης περιήλθε ΔΟΛΙΩΣ σε αδυναμία πληρωμών).

Πότε τελικά ο δανειολήπτης ενεργεί δολίως;

• Όταν με τις πράξεις ή παραλείψεις του επιδιώκει την αδυναμία των πληρωμών του ή προβλέπει ότι οδηγείται σε αδυναμία πληρωμών και δεν αλλάζει συμπεριφορά, αποδεχόμενος το αποτέλεσμα αυτό.
• Όταν αποκομίζει οφέλη από την υπερχρέωσή του, με την απόκτηση κινητών ή ακινήτων, πλην όμως, είτε γνώριζε, κατά την ανάληψη των χρεών, ότι είναι αμφίβολη η εξυπηρέτησή τους, είτε από δική του υπαιτιότητα βρέθηκε μεταγενέστερα σε κατάσταση αδυναμίας πληρωμών.
• Όταν ο οφειλέτης ήδη από την αρχή, αναλαμβάνοντας το χρέος γνωρίζει ότι, ενόψει των εισοδημάτων του και των εν γένει αναγκών του, δεν μπορεί να το εξυπηρετήσει.
• Όταν ο οφειλέτης συμφωνεί με ικανό αριθμό πιστωτικών ιδρυμάτων, την απόλαυση μεγάλου αριθμού τραπεζικών προϊόντων, προβλέποντας ως ενδεχόμενο, ότι ο υπερδανεισμός του με βάση τις υφιστάμενες ή ευλόγως αναμενόμενες μελλοντικές οικονομικές του δυνατότητες, σε συνδυασμό με το ύψος των οφειλών του, θα τον οδηγούσε σε κατάσταση αδυναμίας πληρωμών και παρά ταύτα αποδέχθηκε το αποτέλεσμα αυτό.

Τί συνέπειες έχει η κατάφαση του δόλου για έναν δανειολήπτη;

Αν το δικαστήριο διαγνώσει δόλο στην συμπεριφορά ενός δανειολήπτη, με βάση τα παραπάνω κριτήρια, οι συνέπειες είναι δυσχερείς για τον ίδιο. Αν λοιπόν, ενώ μπορούσε να προβλέψει ότι με βάση την οικονομική του δυνατότητα ή το ύψος του δανείου δεν θα ήταν δυνατόν να το αποπληρώσει ή έδρασε με τέτοιον τρόπο ώστε να μην μπορεί πλέον να το αποπληρώσει με μοναδικό σκοπό να υπαχθεί στον Νόμο Κατσέλη, δεν θεωρείται άξιος δικαστικής προστασίας. Η αίτηση του δηλαδή θα απορριφθεί, η πρώτη κατοικία του δεν θα προστατευθεί από κατασχέσεις και πλειστηριασμούς και οι πιστωτές θα ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις τους με μέσα αναγκαστικής εκτέλεσης.

Πώς όμως θα αποδειχθεί ο δόλος του δανειολήπτη;

Ο Άρειος Πάγος με την υπ’ αριθμόν 59/2021 απόφαση του αποδοκιμάζει τις μέχρι τώρα ισχύουσες πρακτικές στα δικαστήρια της χώρας, τα οποία απέρριπταν αιτήσεις υπαγωγής στον Νόμο Κατσέλη, επικαλούμενα γενικώς και αορίστως ότι ο οφειλέτης ενήργησε δολίως, χωρίς να εξηγούν ποια είναι η πράξη εκείνη που αποτελεί έκφανση δόλου.
Έτσι, η απόφαση αυτή που αποτελεί σημείο τομής για τα δικαιώματα των δανειοληπτών ορίζει ότι: «ένσταση δόλου που προτείνεται αορίστως πρέπει να απορρίπτεται». Δεν μπορεί δηλαδή ο πιστωτής να ισχυριστεί απλώς ότι «ο οφειλέτης μεταβίβασε περιουσιακά του στοιχεία, άρα ενήργησε δολίως».
Συνεπώς, η μεταβίβαση περιουσιακού στοιχείου δεν συνδέεται πάντοτε με τη μόνιμη αδυναμία πληρωμών του οφειλέτη και δεν μπορεί, χωρίς άλλο, να στηρίξει ένσταση δολιότητας, αλλά θα πρέπει να ερευνώνται και άλλοι παράγοντες και συγκεκριμένα, πρωταρχικά:

• η άμεση ή έμμεση επίδραση και συμβολή της εκποιήσεως στην περιέλευση του οφειλέτη σε μόνιμη αδυναμία (π.χ. εκποίηση κεντρικού καταστήματος που του απέφερε σημαντικό μίσθωμα, το οποίο συνέβαλε σημαντικά στην εξυπηρέτηση των ληξιπρόθεσμων δόσεων και το οποίο στερήθηκε),
• καθώς και η πρόθεση του να προκαλέσει την έλλειψη ρευστότητας,
• οι λόγοι που ώθησαν τον οφειλέτη στην ενέργεια της εκποιήσεως,
• η αξία του ακινήτου σε σχέση με το ύψος των χρεών,
• το ρευστοποιήσιμο ή μη του περιουσιακού στοιχείου,
• η χαριστική ή μη μεταβίβαση και η διάθεση του προϊόντος της εκποιήσεως,
• η ύπαρξη άλλων αξιόλογων περιουσιακών στοιχείων που δεν μεταβιβάστηκαν και μπορούν να αξιοποιηθούν για την εξυπηρέτηση των χρεών, ο χρόνος που έλαβε χώρα η μεταβίβαση, ιδίως σε σχέση με τη δυνατότητα εντάξεως του οφειλέτη στο νόμο και την εξυπηρέτηση ή μη κατά το χρονικό αυτό σημείο των χρεών του κ.λπ.

Μια κριτική αποτίμηση

Μολονότι ο Άρειος Πάγος έχει ορίσει πλέον σαφή κριτήρια, τα οποία μπορούν να στοιχειοθετήσουν συμπεριφορά δόλια, τείνει να παγιώσει μια νεότερη και φιλικότερη προς τον δανειολήπτη νομολογία, η οποία δεν θα αρκείται στην προβολή της απλοϊκής «ένστασης δόλου» εκ μέρους των πιστωτών, αλλά θα τους υποχρεώνει να επικαλεστούν συγκεκριμένα πραγματικά περιστατικά για να θεμελιώσουν την ένστασή τους και να αποδείξουν με ποιον συγκεκριμένο τρόπο τα περιστατικά αυτά συνέβαλαν τελικά στην επέλευση της αδυναμίας πληρωμών του δανειολήπτη.

www.bakingnews.gr