Η σεξουαλικότητα των γυναικών στην αρχαιότητα μέσα από τα δικά τους λόγια
Ένα βιβλίο αφηγείται την ιστορία του αρχαίου κόσμου μέσα από τις γυναίκες. Η συγγραφέας Daisy Dunn εξερευνά τι είχαν να πουν οι ίδιες για τη σεξουαλικότητά τους, αμφισβητώντας τα στερεότυπα και τη μισογυνική ματιά των ανδρών της εποχής.
Σύμφωνα με τον Σημωνίδη τον Αμοργίτη, έναν Έλληνα ποιητή του 7ου αιώνα π.Χ., υπήρχαν δέκα «τύποι» γυναικών: γυναίκες-γουρούνια, γυναίκες-αλεπούδες, γυναίκες-γαϊδούρια (σεξουαλικά ακόρεστες), γυναίκες-σκύλοι (ανυπάκουες), γυναίκες-θάλασσες, γυναίκες-γη, γυναίκες-νυφίτσες, γυναίκες-άλογα, γυναίκες-πίθηκοι και – η μοναδική «καλή» κατηγορία – οι εργατικές γυναίκες-μέλισσες.
Από όλες αυτές τις κατηγορίες, οι περιβόητες «γαϊδούρες», δηλαδή οι γυναίκες που θεωρούνταν σεξουαλικά έκλυτες, παραμένουν οι πιο αινιγματικές. Ήταν άραγε πραγματικές ή απλώς ανδρικές φαντασιώσεις;
Ήταν οι γυναίκες της αρχαιότητας σεξουαλικά καταπιεσμένες;
Οι ιστορικές πηγές περιγράφουν συχνά μια ζωή αυστηρά περιορισμένη για τις γυναίκες. Στην αρχαία Ελλάδα κυκλοφορούσαν συνήθως καλυμμένες, ενώ στη Ρώμη βρίσκονταν υπό την επίβλεψη ανδρών «κηδεμόνων». Το ερώτημα παραμένει: ήταν η εικόνα της «λαγνής γυναίκας» μια μισογυνική κατασκευή ή οι γυναίκες της αρχαιότητας είχαν πιο έντονη σεξουαλική ζωή απ’ όσο πιστεύουμε;
Όπως διαπιστώνει η Daisy Dunn στο της βιβλίο The Missing Thread, η πρώτη ιστορία του αρχαίου κόσμου γραμμένη μέσα από τις γυναίκες, η απάντηση βρίσκεται αν ψάξει κανείς προσεκτικά – και συχνά κόντρα στις ανδρικές αφηγήσεις.
Οι περισσότερες πηγές γράφτηκαν από άνδρες, οι οποίοι είτε εξιδανίκευαν υπερβολικά τη γυναικεία αγνότητα είτε παρουσίαζαν τις γυναίκες ως ακόρεστα όντα. Αν τους πιστεύαμε κατά γράμμα, όλες οι γυναίκες της αρχαιότητας θα ήταν είτε άγιες είτε σεξομανείς. Ωστόσο, μέσα από λίγες αλλά πολύτιμες γυναικείες φωνές, αποκαλύπτεται μια πολύ πιο σύνθετη πραγματικότητα.
Σαπφώ και η εξομολόγηση του πόθου
Η πιο εμβληματική φωνή είναι εκείνη της Σαπφώς, που έζησε στη Λέσβο τον 7ο αιώνα π.Χ. Στα ποιήματά της περιγράφει με εκπληκτική ειλικρίνεια τη σωματική εμπειρία του πόθου: ταχυκαρδία, τρέμουλο, θολή όραση, ιδρώτα, αδυναμία ομιλίας. Σε άλλα αποσπάσματα θυμάται νύχτες σε απαλό κρεβάτι, όπου «καταλάγιαζε την επιθυμία της».
Παρά τον αποσπασματικό χαρακτήρα των ποιημάτων της, οι μελετητές εντοπίζουν αναφορές ακόμη και σε σεξουαλικά βοηθήματα (olisboi), τα οποία χρησιμοποιούνταν τόσο σε τελετουργίες γονιμότητας όσο και για απόλαυση. Φαλλικά σύμβολα εμφανίζονται συχνά και στη ρωμαϊκή τέχνη, με προστατευτική και ευεργετική σημασία – κάτι που δείχνει ότι οι γυναίκες δεν τα απέφευγαν.
Έρωτας, τέχνη και θάνατος
Στον ετρουσκικό κόσμο, πριν από την άνοδο της Ρώμης, η ερωτική διάσταση της ζωής ήταν ακόμη πιο εμφανής. Έργα τέχνης και ταφικά αγάλματα απεικονίζουν άνδρες και γυναίκες ξαπλωμένους μαζί, ενώ σε έναν τάφο του 8ου αιώνα π.Χ. βρέθηκε θυμιατήρι με σαφείς ερωτικές παραστάσεις.
Πορνεία και κοινωνική μνήμη
Στους τοίχους των αρχαίων οίκων ανοχής, όπως στην Πομπηία, το σεξ ήταν δημόσιο θέαμα. Τα περισσότερα γραπτά σχόλια ανήκουν σε άνδρες πελάτες, όμως σπάνια ακούγεται και η γυναικεία φωνή. Τον 3ο αιώνα π.Χ., η ποιήτρια Νόσσις εξυμνεί ένα άγαλμα της Αφροδίτης που χρηματοδοτήθηκε από μια εταίρα, την Πολυάρχιδα.
Για αυτές τις γυναίκες, το σεξ δεν ήταν αυτοσκοπός αλλά ο μοναδικός δρόμος προς την κοινωνική αναγνώριση και τη μνήμη μετά θάνατον – κάτι που οι περισσότερες γυναίκες της εποχής δεν μπορούσαν καν να ονειρευτούν.
Όταν οι άνδρες άφησαν χώρο στην αλήθεια
Ακόμη και ανδρικά έργα, παρά τις προκαταλήψεις τους, αποκαλύπτουν γυναικείες αλήθειες. Στη Λυσιστράτη του Αριστοφάνη, οι γυναίκες οργανώνουν σεξουαλική αποχή για να σταματήσουν τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Πίσω από την κωμωδία, η ηρωίδα περιγράφει με ακρίβεια τον γυναικείο πόνο του πολέμου: τον αποκλεισμό από τη λήψη αποφάσεων, τις απώλειες, τον φόβο της γεροντοκόρης.
Φόβος, επιθυμία και συμβουλές για το κρεβάτι
Σε επιστολή που αποδίδεται στη φιλόσοφο Θεανώ, διαβάζουμε μια απλή αλλά διαχρονική συμβουλή: η γυναίκα πρέπει να αφήνει τη ντροπή μαζί με τα ρούχα της όταν μπαίνει στο συζυγικό κρεβάτι – και να τα ξαναφορά όταν σηκώνεται. Ακόμη κι αν το κείμενο δεν είναι αυθεντικό, αντανακλά μια γυναικεία σοφία που επιβίωσε στον χρόνο.
Άλλες ποιήτριες, όπως η Σουλπικία, μιλούν για τον έρωτα χωρίς ωμότητα, αλλά με ένταση και ειλικρίνεια. Δεν χρειάζονται λεπτομέρειες για να αποκαλύψουν το πάθος.
Η γυναικεία επιθυμία δεν ήταν σιωπηλή
Παρότι οι άνδρες κυριαρχούν στις πηγές, οι γυναίκες της αρχαιότητας δεν ήταν άφωνες ούτε άψυχες. Όπως θα γνώριζε καλά η Αφροδίτη, πίσω από κλειστές κουρτίνες, ο πόθος ήταν εξίσου δυνατός – απλώς λιγότερο καταγεγραμμένος.
www.bankingnews.gr
Σύμφωνα με τον Σημωνίδη τον Αμοργίτη, έναν Έλληνα ποιητή του 7ου αιώνα π.Χ., υπήρχαν δέκα «τύποι» γυναικών: γυναίκες-γουρούνια, γυναίκες-αλεπούδες, γυναίκες-γαϊδούρια (σεξουαλικά ακόρεστες), γυναίκες-σκύλοι (ανυπάκουες), γυναίκες-θάλασσες, γυναίκες-γη, γυναίκες-νυφίτσες, γυναίκες-άλογα, γυναίκες-πίθηκοι και – η μοναδική «καλή» κατηγορία – οι εργατικές γυναίκες-μέλισσες.
Από όλες αυτές τις κατηγορίες, οι περιβόητες «γαϊδούρες», δηλαδή οι γυναίκες που θεωρούνταν σεξουαλικά έκλυτες, παραμένουν οι πιο αινιγματικές. Ήταν άραγε πραγματικές ή απλώς ανδρικές φαντασιώσεις;
Ήταν οι γυναίκες της αρχαιότητας σεξουαλικά καταπιεσμένες;
Οι ιστορικές πηγές περιγράφουν συχνά μια ζωή αυστηρά περιορισμένη για τις γυναίκες. Στην αρχαία Ελλάδα κυκλοφορούσαν συνήθως καλυμμένες, ενώ στη Ρώμη βρίσκονταν υπό την επίβλεψη ανδρών «κηδεμόνων». Το ερώτημα παραμένει: ήταν η εικόνα της «λαγνής γυναίκας» μια μισογυνική κατασκευή ή οι γυναίκες της αρχαιότητας είχαν πιο έντονη σεξουαλική ζωή απ’ όσο πιστεύουμε;
Όπως διαπιστώνει η Daisy Dunn στο της βιβλίο The Missing Thread, η πρώτη ιστορία του αρχαίου κόσμου γραμμένη μέσα από τις γυναίκες, η απάντηση βρίσκεται αν ψάξει κανείς προσεκτικά – και συχνά κόντρα στις ανδρικές αφηγήσεις.
Οι περισσότερες πηγές γράφτηκαν από άνδρες, οι οποίοι είτε εξιδανίκευαν υπερβολικά τη γυναικεία αγνότητα είτε παρουσίαζαν τις γυναίκες ως ακόρεστα όντα. Αν τους πιστεύαμε κατά γράμμα, όλες οι γυναίκες της αρχαιότητας θα ήταν είτε άγιες είτε σεξομανείς. Ωστόσο, μέσα από λίγες αλλά πολύτιμες γυναικείες φωνές, αποκαλύπτεται μια πολύ πιο σύνθετη πραγματικότητα.
Σαπφώ και η εξομολόγηση του πόθου
Η πιο εμβληματική φωνή είναι εκείνη της Σαπφώς, που έζησε στη Λέσβο τον 7ο αιώνα π.Χ. Στα ποιήματά της περιγράφει με εκπληκτική ειλικρίνεια τη σωματική εμπειρία του πόθου: ταχυκαρδία, τρέμουλο, θολή όραση, ιδρώτα, αδυναμία ομιλίας. Σε άλλα αποσπάσματα θυμάται νύχτες σε απαλό κρεβάτι, όπου «καταλάγιαζε την επιθυμία της».
Παρά τον αποσπασματικό χαρακτήρα των ποιημάτων της, οι μελετητές εντοπίζουν αναφορές ακόμη και σε σεξουαλικά βοηθήματα (olisboi), τα οποία χρησιμοποιούνταν τόσο σε τελετουργίες γονιμότητας όσο και για απόλαυση. Φαλλικά σύμβολα εμφανίζονται συχνά και στη ρωμαϊκή τέχνη, με προστατευτική και ευεργετική σημασία – κάτι που δείχνει ότι οι γυναίκες δεν τα απέφευγαν.
Έρωτας, τέχνη και θάνατος
Στον ετρουσκικό κόσμο, πριν από την άνοδο της Ρώμης, η ερωτική διάσταση της ζωής ήταν ακόμη πιο εμφανής. Έργα τέχνης και ταφικά αγάλματα απεικονίζουν άνδρες και γυναίκες ξαπλωμένους μαζί, ενώ σε έναν τάφο του 8ου αιώνα π.Χ. βρέθηκε θυμιατήρι με σαφείς ερωτικές παραστάσεις.
Πορνεία και κοινωνική μνήμη
Στους τοίχους των αρχαίων οίκων ανοχής, όπως στην Πομπηία, το σεξ ήταν δημόσιο θέαμα. Τα περισσότερα γραπτά σχόλια ανήκουν σε άνδρες πελάτες, όμως σπάνια ακούγεται και η γυναικεία φωνή. Τον 3ο αιώνα π.Χ., η ποιήτρια Νόσσις εξυμνεί ένα άγαλμα της Αφροδίτης που χρηματοδοτήθηκε από μια εταίρα, την Πολυάρχιδα.
Για αυτές τις γυναίκες, το σεξ δεν ήταν αυτοσκοπός αλλά ο μοναδικός δρόμος προς την κοινωνική αναγνώριση και τη μνήμη μετά θάνατον – κάτι που οι περισσότερες γυναίκες της εποχής δεν μπορούσαν καν να ονειρευτούν.
Όταν οι άνδρες άφησαν χώρο στην αλήθεια
Ακόμη και ανδρικά έργα, παρά τις προκαταλήψεις τους, αποκαλύπτουν γυναικείες αλήθειες. Στη Λυσιστράτη του Αριστοφάνη, οι γυναίκες οργανώνουν σεξουαλική αποχή για να σταματήσουν τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Πίσω από την κωμωδία, η ηρωίδα περιγράφει με ακρίβεια τον γυναικείο πόνο του πολέμου: τον αποκλεισμό από τη λήψη αποφάσεων, τις απώλειες, τον φόβο της γεροντοκόρης.
Φόβος, επιθυμία και συμβουλές για το κρεβάτι
Σε επιστολή που αποδίδεται στη φιλόσοφο Θεανώ, διαβάζουμε μια απλή αλλά διαχρονική συμβουλή: η γυναίκα πρέπει να αφήνει τη ντροπή μαζί με τα ρούχα της όταν μπαίνει στο συζυγικό κρεβάτι – και να τα ξαναφορά όταν σηκώνεται. Ακόμη κι αν το κείμενο δεν είναι αυθεντικό, αντανακλά μια γυναικεία σοφία που επιβίωσε στον χρόνο.
Άλλες ποιήτριες, όπως η Σουλπικία, μιλούν για τον έρωτα χωρίς ωμότητα, αλλά με ένταση και ειλικρίνεια. Δεν χρειάζονται λεπτομέρειες για να αποκαλύψουν το πάθος.
Η γυναικεία επιθυμία δεν ήταν σιωπηλή
Παρότι οι άνδρες κυριαρχούν στις πηγές, οι γυναίκες της αρχαιότητας δεν ήταν άφωνες ούτε άψυχες. Όπως θα γνώριζε καλά η Αφροδίτη, πίσω από κλειστές κουρτίνες, ο πόθος ήταν εξίσου δυνατός – απλώς λιγότερο καταγεγραμμένος.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών